کاهش چشمگیر باروری مهمترین تحول جمعیتی ده‌های اخیر

دکتر مهدی مصری در نشست تخصصی سیاست‌های جمعیتی و پیشگیری از ناباروری که با حضور کارشناسان معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی در مرکز جهاددانشگاهی ساوه برگزار شد با تاکید بر اینکه تصمیم گیری برای فرزندآوری یکی از وقایع مهم زندگی زوجین است که تحت تاثیر جنبه‌هایی از جمله سلامت، وضعیت اقتصادی و رفاه و فرهنگ خانواده شکل می گیرد، به برخی از عوامل موثر بر نرخ باروری اشاره کرد و افزود: افزایش میانگین سن ازدواج، کاهش تعداد ازدواج در چند سال اخیر، افزایش فاصله بین ازدواج و تولد فرزند اول و فرزندان بعدی، روند رو به افزایش طلاق، تزلزل بنیان و پایداری خانواده‌ها(طلاق عاطفی)، تمایل به تک فرزندی، آسیب های اجتماعی از جمله اعتیاد، طلاق، سقط، ناباروری و مرگ زودرس از جمله این عوامل است.

او با اشاره به اینکه ۳۰ اردیبهشت ماه همزمان با ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت از سوی رهبر معظم انقلاب، روز ملی جمعیت نامگذاری شده است، اظهار کرد: در همین راستا کلیه دستگاه‌های اجرایی و مرتبط با مسائل جمعیتی موظف شدند، به صورت جدی بر روی موضوع رشد جمعیت فعالیت کنند.

وی افزود: با توجه به اینکه حفظ سلامت جامعه به عهده وزارت بهداشت است، لذا افزایش نرخ باروری کلی به بالای حد جایگزینی ۲.۱ با حفظ سلامت مادر و کودک در دستور کار قرار گرفت. از این رو به دنبال بررسی و پایش عوامل موثر در کاهش رشد جمعیت، وزارت متبوع، رویکردهای بهداشتی خود را در راستای اجرای سیاست‌های جمعیتی با اولویت‌های گروه سنی و موضوعی اجرائی کرد که پس از آن تغییرات مثبتی در خدمات ارائه شده رخ داد.

رئیس علوم پزشکی ساوه در ادامه گفت: بررسی‌های جمعیتی دانشکده علوم پزشکی ساوه در سطح دو شهرستان ساوه و زرندیه نشان می‌دهد زنان ۴۹ درصد جمعیت و مردان ۵۱ درصد آن را تشکیل می‌دهند و این آمار از الگوی جمعیتی کشور تبعیت می‌کند. جمعیت زیر ۱۴ سال تحت پوشش دانشکده طی 10 سال اخیر از ۲۵.۶ به ۲۴.۴  درصد و جمعیت گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ ساله از ۳۴.۴ به ۲۴.۷ درصد کاهش داشته است. از سویی گروه سنی ۳۰-۶۴ سال هر دو شهرستان از ۳۴ درصد به ۴۵ درصد افزایش داشته است، این مسئله خود بیانگر نیاز به مداخلات ویژه در راستای بهبود ترکیب جمعیتی است.

وی افزود: بررسی‌های انجام شده توسط جمعیت شناسان نشان می‌دهد، در صورتی که آمار ازدواج ۱۰ درصد افزایش و طلاق ۱۰ درصد کاهش یابد و همچنین آمار زنان بدون همسر در اثر فوت نیز ۱۰ درصد کاهش یابد، نرخ باروری به بالاتر از حد جایگزینی می‌رسد.

وی گفت: درهمین راستا و همچنین با عنایت به  موضوع کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از طلاق، برنامه‌ریزی‌های دقیق و تخصصی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان بهزیستی و قوه قضاییه به صورت طرح کشوری صورت گرفته که از جمله آنها می‌توان به اجرای طرح شش ساعته آموزش‌های هنگام ازدواج در کلاس‌های آموزشی اشاره کرد.  این طرح از آذرماه سال ۹۷ با پوشش ۱۰۰ درصدی زوجین مراجعه کننده به کلاس های مشاوره هنگام ازدواج در دانشکده علوم پزشکی ساوه آغاز شده و به طور مستمر در حال اجراست.

دکتر مصری افزود: البته در شرایط فعلی به دلیل بیماری کووید-۱۹ جلسات آموزش حضوری لغو و محتوای آموزشی در اختیار زوجین مراجعه کننده قرار داده می‌شود. بر اساس اطلاعات ثبت احوال در شهرستانهای ساوه و زرندیه از سال ۱۳۹۲ تا پایان سال ۱۳۹۷ متاسفانه روند ازدواج نزولی است. به طوری که در سال ۱۳۹۲ تعداد ۲۸۳۰ واقعه ازدواج ثبت شده است در حالیکه در سال ۱۳۹۷ این آمار  ۱۹۷۳ واقعه بوده و ۸۵۷ مورد کاهش نشان می‌دهد. تعداد زوجین مراجعه کننده به مرکز مشاوره هنگام ازدواج در سال ۱۳۹۸ نیز ۱۸۲۰ مورد است.

وی گفت: ۵۸۲ واقعه طلاق در سال ۱۳۹۲ ثبت شده که با روند افزایشی طی سال ۱۳۹۶ به ۷۲۴ مورد و در سال ۱۳۹۷ نیز ۶۶۳ مورد رسیده است.

او گفت: میانگین نرخ ثبت ازدواج در کشور ۹.۱ در هزار و در استان ۷.۶ بوده است. استان مرکزی با میزان ۷.۶ جزو سه استان(سمنان-البرز- مرکزی) دارای کمترین میزان ازدواج نسبت به سهم جمعیت است. استان  مرکزی رتبه ۲۹ کشور از لحاظ نرخ ثبت ازدواج را به خود اختصاص داده است.

این مقام مسئول در علوم پزشکی ساوه در ادامه گفت: بحث درمان ناباروری اولیه و ثانویه یکی از موارد مورد توجه در سیاست‌های جمعیتی بوده و نقش موثری در ارتقای نرخ باروری دارد به همین دلیل وزارت بهداشت ترتیبی اتخاذ کرده تا بیمه‌های تکمیلی این خدمات را حداقل برای دهک‌های پایین جامعه تحت پوشش قرار دهند که اقداماتی در این زمینه انجام شده است.

وی بیان کرد: خوشبختانه در حال حاضر کلینیک‌های درمان ناباروری با ۸۵ درصد تعرفه دولتی درهر خدمت در حال ارائه خدمات به زوجین نابارورِ شناسایی شده هستند و در این راستا این دانشکده  از زمان اجرای طرح پیشگیری و درمان ناباروری، زوجین نابارور را شناسایی و به مراکز و کلینیک‌های درمان ناباروری معتبر و معرفی شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارجاع کرده است.

او تاکید کرد: در راستای آگاه‌سازی عمومی در خصوص ناباروری از سال ۹۴ تاکنون، آموزش مباحثی چون شیوه زندگی سالم، تغذیه، افزایش سن زوجین بخصوص بانوان و بیماری‌های موثر بر ناباروری نظیر آندومتریوز و تخمدان پلی کیستیک و توزیع کتابچه‌های آموزشی با موضوعات مذکور به گروه های هدف مورد نظر در سطح دانشکده در دستور کار قرار گرفته است. در راستای ارتقاء آگاهی عموم مردم با تاکید ویژه بر مردان در سال گذشته مسابقه کتابخوانی با موضوع ناباروری بین کارگران شاغل در هشت واحد صنعتی شهرصنعتی کاوه  و دو دستگاه اجرایی شهرستان ساوه برگزار شد که  در مجموع ۲۸۸  نفر در مسابقه شرکت کردند و به ۵۰ نفر از برندگان به قید قرعه جوایزی اهدا شد.  

رئیس علوم پزشکی ساوه کاهش سزارین‌های غیر ضروری را از دیگر اقدامات وزارت بهداشت در جهت اصلاح سیاست‌های جمعیتی دانست و افزود: بر این اساس توانستیم درصد سزارین انجام شده در سطح دانشکده را از سال ۹۳ با شروع اجرای سیاست‌های جمعیتی از ۴۵.۳ درصد به ۳۹.۸ درصد در سال ۹۷  کاهش دهیم. از سوی دیگر با برگزاری کلاس های آمادگی برای زایمان و تشویق بانوان جهت انجام زایمان طبیعی بی خطر میزان زایمان‌های طبیعی انجام شده از ۵۴.۶ درصد در سال ۹۳ به ۶۳.۲ درصد در سال ۹۸ ارتقاء پیدا کرده است که این مسئله نشان‌دهنده  مثمر ثمر بودن آگاهی بخشی‌ها، آموزش‌ها و اقدامات انجام شده از سوی معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی ساوه است.

او گفت: سن مادر از شاخص‌های مهم بارداری است و قدرت باروری زن با افزایش سن، بویژه بعد از ۳۵ سالگی کاهش می یابد. با افزایش سن علاوه بر کاهش باروری، مشکلاتی برای سلامت مادر و جنین ایجاد می‌شود. بعد از ۳۵ سالگی در بانوان بیماری‌هایی نظیر فشار خون و دیابت ممکن است بیشتر یا شدیدتر شود که در دوران بارداری نیز به کنترل منظم و آزمایش نیاز دارد.

وی افزود: در بحث جمعیتی باید مداخلات به صورت منطقه‌ای و حتی موردی صورت گیرد و خانواده‌هایی که فرزند ندارند و تمایل به فرزندآوری ندارند، همچنین خانواده‌های تک فرزند بیشتر مورد هدف قرار گرفته شوند. از این جهت در کلیه مراکز جامع سلامت، پایگاههای سلامت و حتی خانه‌های بهداشت تحت پوشش این دانشکده، کلیه زنان واجد شرایط فرزندآوری و همسران آنها مورد مشاوره و آموزش قرار می‌گیرند تا از عوارض افزایش سن پس از به تعویق انداختن تصمیم به بارداری، خطرات فاصله بیش از حد بین ازدواج تا تولد فرزند اول، عوارض فاصله بسیار زیاد بین فرزندان و همچنین عوارض و پیامدهای تک فرزندی آگاهی یابند و بتوانند بهترین تصمیم در بهترین زمان را برای فرزندآوری خود بگیرند.

وی تاکید کرد: جلب توجه افراد نخبه به فرزندآوری که مورد تاکید مقام معظم رهبری است و درک عواقب کاهش رشد جمعیت، پیر شدن جمعیت و نبود یک خانواده شاد و با نشاط و پر تحرک در آینده برای این قشر از اهداف آموزش‌ها بوده و در جلسات و کارگاه هایی که جهت دانشجویان، اساتید و کارمندان سایر ادارات و سازمان ها برگزار می‌شود به اهمیت این موضوع اشاره می‌شود.

او بیان کرد: مهمترین تغییر و تحول جمعیتی در چند دهه اخیر در کشورهای در حال توسعه کاهش چشمگیر باروری بوده و عوامل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی زیادی رفتار باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهند. کاهش نرخ باروری کلی به کمتر از حد جایگزینی با توجه به هرم جمعیتی هر کشور در طول زمان، ابتدا صفر شدن شاخص رشد جمعیت، سپس منفی شدن شاخص رشد جمعیت و همزمان با منفی شدن این شاخص، کاهش جمعیت را به دنبال دارد.

دکتر مصری افزود: با توجه به ارتقاء سطح سلامت و بهداشت عمومی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی امید به زندگی به میزان قابل توجهی افزایش یافته است به طوری که امید به زندگی در سطح کشور برای مردان از ۷۱.۵ در سال ۹۰ به ۷۲.۵ در سال ۹۵  و برای زنان از ۷۴ در سال ۹۰ به ۷۵.۵ در سال ۹۵ ارتقاء پیدا کرده است. این شاخص در استان مرکزی برای مردان از ۷۱.۱ در سال ۹۰ به ۷۲.۹ در سال ۹۵ و برای زنان از ۷۳.۹ درسال ۹۰ به ۷۶.۷ در سال ۹۵ ارتقاء پیدا کرده است.

او به برخی فرصت‌های طلایی فرزندآوری در کشور اشاره کرد و درصد جمعیت بالای جوان که در سن باروری هستند به عنوان یک فرصت دانست و افزود: بیش از ۱۳ میلیون نفر از دختران و پسران در آستانه ازدواج در کشور وجود دارند. در صورت برنامه ریزی مناسب این یک فرصت برای فرزندآوری محسوب می‌شود. ازدواج و تشکیل خانواده در جامعه ایرانی به عنوان یک ارزش از نظر سنتی، دینی و ملی شناخته می‌شود. عمومیت ازدواج در کشور همچنان بالاست به طوری که در سال ۱۳۹۰ تنها ۳.۴ درصد زنان و ۲.۲ مردان در گروه سنی ۴۹ - ۴۵ ساله ازدواج نکرده بودند.

وی ابراز امیدواری کرد با ادامه خدمات و اقدامات انجام شده و بهبود نواقص و مشکلات در زیرساخت‌های موجود بتوان به هدف ارتقای نرخ باروری کلی تا سطح جایگزینی ۲.۱ طی سال های آتی دست یافت و قدم بزرگی به سوی موفقیت در اجرای ابلاغیه مقام معظم رهبری برداشت و گفت: لازمه دستیابی به این مهم، همکاری و همیاری سایر نهادها و سازمان های سطح استان و هر دو شهرستان است.

در این جلسه مسعود شهرجردی رئیس جهاددانشگاهی استان مرکزی در ارتباط ویدئو کنفرانسی به تشریح اقدامات و فعالیت‌های مرکز ناباروری جهاددانشگاهی استان پرداخت و از آمادگی این مرکز برای همکاری و ارائه تجربیات در خصوص تحقق سیاست‌های جمعیتی و پیشگیری از ناباروری به حوزه سلامت شهرستان های ساوه و زرندیه خبر داد.

مرکز فوق تخصصی درمانی و تحقیقاتی ناباروری جهاد دانشگاهی استان مرکزی از سال ۱۳۹۳ و با رویکرد حل مشکلات ناباروری زوجین فعالیت‌های خود را به صورت رسمی شروع کرده و به مردم استان مرکزی و برخی استان‌های همجوار خدمات ارائه می دهد.